Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, e-mail: jurwild@uwm.edu.pl

Wprowadzenie
Woyke stwierdził [8, 9], że roztocze Tropilealaps clareae na dorosłych pszczołach mogą przeżywać tylko 2-3 dni. W przeciwieństwie do niego, w najnowszych badaniach Woo [7] dowodzi, iż dorosłe osobniki T. clareae mogą przeżywać nawet 5-7 dni i to bez żywiciela. Wiadomo, że istnieje kilka podgatunków Varroa, a wg Andersona i Truemana [2, 3] i Andersona [1] nawet 18 różnych haplotypów, które uszeregowano do 2 głównych grup. Celem badań było określenie długości życia roztoczy T. clareae i próba odpowiedzi na pytanie dlaczego istnieją ytak duże różnice w obu cytowanych doświadczeniach.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w 1999 i 2000 roku w DABUR APICULTURE CENTRE w Jugedi (Chitwan District) w Nepalu [5]. Określano długość życia roztoczy T. clareae na różnych stadiach rozwojowych pszczoły miodnej: larwach, poczwarkach, pszczołach dorosłych i bez żywiciela. W badaniach użyto 1401 osobników T. clareae, które podzielono na 9 grup. Pięć grup utrzymywano w pojemnikach plastykowych (pojemność ca 30 ml): na poczwarkach (1 grupa), na robotnicach (2 grupy) i bez żywiciela (2 grupy). Pozostałe 4 grupy przetrzymywano z robotnicami w dwóch, połączonych ze sobą miseczkach, używanych przy wychowie matek pszczelich: 2 grupy miseczkach woskowych i 2 w plastykowych. Każda z dwóch grup przetrzymywana była w 2 różnych warunkach: w cieplarce, w temp. 34.5oC i w temp. pokojowej (ok. 25oC). Dorosłe pszczoły używane w doświadczeniu były w pierwszym dniu po wygryzieniu. Roztocze T. clareae pozyskiwano z plastra zawierającego wygryzający się czerw pszczeli [11].
W każdym pojemniku lub miseczkach umieszczano 3 roztocze z 1 poczwarką lub 1 robotnicą, które kontrolowano co 12 godzin. Aby określić maksymalną długość życia 5 ostatnich roztoczy z każdej serii kontrolowano co 2 godziny.

Wyniki
Niektóre roztocze T. clareae przeżyły 9 a nawet 13 dni na poczwarkach w pojemnikach plastykowych, ale ponad 50% padło w ciągu pierwszych 4 dni (tab. 1). Tylko 3% lub mniej roztoczy przeżyło ponad 3 dni na robotnicach A. mellifera w cieplarce (tab. 1). W temp. pokojowej (ok. 25oC) kilka roztoczy T. clareae przeżyło nawet 5 dni (w 3. serii odpowiednio 0,3 i 1%). Ponad 4 dni przeżyły niektóre roztocze bez żywiciela tylko w temp. pokojowej.
W miseczkach woskowych roztocze T. clareae przeżyły więcej niż 3 dni tylko w temp. pokojowej (tab. 2). Maksymalna długość życia wynosiła ponad 6, 7 lub 9 dni, w zależności od obserwowanej serii. Jednak w cieplarce wynosiła ona tylko 2-3 dni. Zbliżone rezultaty uzyskano w miseczkach plastykowych, gdzie roztocze T. clareae przeżyły więcej niż 5 dni tylko w temp. pokojowej (tab. 2). W dwóch seriach maksymalna długość życia wynosiła ponad 5,a nawet 10 dni, podczas, gdy w cieplarce nie przekroczyła 3 lub 4 dni.

Dyskusja
Uzyskane wyniki skałaniają do zadania następującego pytania: czy różnice uzyskane przez Woykego [8, 9, 10, 11] i Woo [7] wynikają z różnych warunków, w których przeprowadzono doświadczenie, czy jest to wynik 12 letniej adaptacji roztoczy do życia w rodzinach A. mellifera? Prawdopodobna przyczyna przeżywania na dorosłych pszczołach ponad 3 dni w doświadczeniu własnym może wynikać z faktu, iż użyto świeżo wygryzionych robotnic. Woyke bowiem używał pszczół wziętych z rodziny, które były przynajmniej kilku dniowe. Nie wiemy natomiast nic o warunkach i wieku pszczół w doświadczeniu Woo [7], ponieważ nie opisał on ich dokładnie w swojej pracy. Nie znamy także dokładnej liczby pasożytów, które przeżyły w jego eksperymencie 5-7 dni. W badaniach własnych stwierdziliśmy tylko 3 roztocze, które przeżyły 5 dni w temp. pokojowej spośród 125 zbadanych.
Trudno także wyjaśnić dlaczego uzyskano tak duże różnice pomiędzy plastykowymi pojemnikami a miseczkami. Woyke [8] nie opisał jak duże były pojemniki użyte w jego doświadczeniu. Możliwe zatem, iż różnica w wielkości pojemników (ok. 30 ml) i miseczek ok. 1 ml) była tego przyczyną. Może roztoczom T. clareae było znacznie łatwiej znaleźć żywiciela w małych miseczkach, niż w dużych pojemnikach.
Długość życia roztoczy T. clareae w cieplarce i temp. pokojowej różni znacznie się w doświadczeniu własnym od uzyskanego przez Woykego [8]. Chociaż on także uzyskał 2 roztocze, które przeżyły ponad 60 h. Może mała liczba roztoczy użytych w jego doświadczeniu (19 sztuk w temp. pokojowej i 34 sztuki w rodzinie) jest przyczyną, iż nie zaobserwował on roztoczy, które przeżyły ponad 4 dni? W porównaniu z jego doświadczeniem my obserwowaliśmy 609 i 567 roztoczy, odpowiednio w temp. pokojowej i cieplarce. Uzyskane wyniki wskazują na to, iż roztocze T. clareae mogą żyć dłużej w temp. pokojowej niż w atmosferze rodziny pszczelej. Atwal i Goyal [4] rozważali szczury jako alternatywny żywiciel dla T. clareae, który może przeżywać na małych ssakach podczas braku czerwiu w rodzinach pszczelich. Może to przystosowanie jest przyczyną dłuższego przeżywania roztoczy T. clareae w temp. pokojowej niż w ulu?
Ostatnim, ważnym pytaniem jest czy stwierdzony dłuższy okres przeżywania roztoczy T. clareae może zmienić strategię leczenia rodzin A. mellifera? Nie sądzimy, aby było to możliwe. Pierwszym argumentem jest fakt, iż roztocze w ulu nie przeżywają dłużej niż 3-4 dni. Drugim zaś - wg Woykego [9] roztocze T. clareae nie pozostają w rodzinie dłużej poza czerwiem niż 2 dni, zaraz bowiem wchodzą no nowych komórek z czerwiem. I wreszcie ostatni argument - w innych naszych badaniach wykazaliśmy [6], iż nadal w Nepalu skutecznie zwalcza się roztocze T. clareae w rodzinach z A. mellifera, stosując biologiczną metodę opracowaną przez Woykego [9].

Wnioski:
1. T. clareae może przeżyć na dorosłych pszczołach więcej niż 2-3 dni.
2. T. clareae przetrzymywany z robotnicami w miseczkach hodowlanych w temp. pokojowej może przeżyć nawet 8-10 dni.
3. Uzyskane rezultaty nie wpływają jednak na strategię leczenia T. clareae.
Literatura

[1] Anderson D.L. Variation in the parasitic bee mite Varroa jacobsoni Oud. Apidologie 31 (2000) 281-292.
[2] Anderson D.L., Trueman J.W.H. Are there different species of Varroa jacobsoni? In: Proc. 36th Apimondia Congr. 12-17. Sept. 1999, Canada, pp. 59-62.
[3] Anderson D.L., Trueman J.W.H. Varroa jacobsoni is more than one species. Exp. Appl. Acarol. 24 (2000) 165-189.
[4] Atwal A.S., Goyal N.P. Infestation of honeybee colonies with Tropilelaps and its control. J. apic. Res. 10 (1971) 110-114.
[5] Wilde J. Perspectives and strategies for apiculture development with DABUR Company in India and Nepal. Indian Bee J., 61 (1999) 14-18.
[6] Wilde J., Woyke J., Neupane K. R., Wilde M. 2000.Comparative evaluation tests of different methods to control Tropilaelaps clareae, a mite parasite in Nepal. Proceedings on the 7th IBRA Conference on tropical Bees: Management and Diversity & 5th Asian Apiculture Association Conference [in press].
[7] Woo K.S. Studies on the control of the bee mites and diseases on the honeybees. Korean J. Apiculture, 14 (1999) 43-51.
[8] Woyke J. Survival and prophylactic control of Tropilaelaps clareae infesting Apis mellifera colonies in Afghanistan. Apidologie 15 (1984) 421-434.
[9] Woyke J. Length of stay of parasitic mite Tropilaelaps clareae outside sealed honeybee brood cells as basis for its proper control. J. apic. Res. 26 (1987) 104-109.
[10] Woyke J. Length of successive stages in the development of mite Tropilaelaps clareae in relation to honeybee brood age. J. apic. Res. 26 (1987) 110-114.
[11] Woyke J. Tropilaelaps clareae females can survive for four weeks when given open bee brood of Apis mellifera. J. apic. des. 33 (1994) 21-25.

Tabela 1

Przeżywalność Tropilealaps clareae na poczwarkach, robotnicach i bez żywiciela w pojemnikach plastykowych

Tabela 2

Przeżywalność Tropilealaps clareae na robotnicach w miseczkach hodowlanych z wosku i plastyku

2 99 89,9 78,8 68,7 55,6 44,4 35,4 22,2 6,1 3,0 0,0 pokój 6 dni 9 h
3 102 88,2 75,5 65,7 60,8 33,3 26,5 18,6 9,8 2,9 1,0 pokój 9 dni 7 h
4 45 46,7 37,8 24,4 11,1 2,2 0,0 cieplarka 2 dni 17 h
5 60 49,5 31,3 26,3 16,7 3,0 1,0 0,0 0,0 cieplarka 3 dni 11 h
6 102 79,4 66,7 28,4 19,6 2,9 0,0 0,0 cieplarka 2 dni 9 h
W miseczkach plastykowych
1 60 93,3 86,7 78,3 53,3 51,7 48,3 20,0 1,7 0,0 pokój 5 dni 14 h
2 84 96,4 89,3 81,0 60,7 56,0 48,8 21,4 15,5 10,7 3,6 pokój 10 dni 1 h
3 60 45,0 36,7 18,3 13,3 5,0 1,7 0,0 cieplarka 3 dni 2 h
4 75 48,0 33,3 30,7 24,0 17,3 10,7 1,3 0,0 cieplarka 4 dni 5 h