Niezapominajka roślina atrakcyjna dla pszczół

Błękitne kwiaty niezapominajki z żółtymi wskaźnikami nektaru, tworzącymi dobrze widoczny z daleka kontrast barwny, są chętnie oblatywane przez pszczoły, które odnajdują w nich nektar i pyłek. W różnych miodach stwierdza się obecność pyłku niezapominajki. Szczególnie dużym udziałem tego pyłku odznaczają się miody pochodzące z regionów górskich - nawet do 99%.
Określa się, że na świecie występuje około 100 gatunków należących do rodzaju niezapominajka (Myoso-tis). Nazwa łacińska pochodzi od greckich słów myos i otis, co oznacza dosłownie mysie uszko, zapewne ze względu na kształt i owłosienie liści. Kwiaty niezapominajki są symbolem trwałości wspomnień.
Według Szafera i wsp. (1986) w Polsce występuje 15 gatunków z rodzaju Myosotis. Reprezentują one rodzinę Boraginaceae, wcześniej noszącą nazwę szorstkolistnych, a obecnie ogórecznikowatych. Do najczęściej spotykanych można zaliczyć dwa gatunki: niezapominajkę błotną (Myosotis scorpioides L) o średnicy korony 5-8 mm i okresie kwitnienia od maja do września oraz niezapominajkę leśną (Myosotis silvatica Hoffm.) o kwiatach bardziej okazałych, których średnica wynosi 6-10 mm, a okres kwitnienia trwa od maja do lipca. Oba gatunki są bylinami i występują dziko na obszarze całej Polski; pierwszy na wilgotnych łąkach i brzegach wód, drugi w lasach i zaroślach, częściej w górach. Gatunki te uprawiane w ogródkach tworzą zwarte kobierce, obwódki lub elementy wielobarwnych rabat.
Kwiaty niezapominajki zebrane są w skręcony ku dołowi sierpik. Rozwiający się sierpik wydłuża się i prostuje, a świeżo rozkwitły kwiat znajduje się w najwyżej wyniesionym miejscu kwiatostanu. W pąkach oraz rozchylających się kwiatach barwa korony jest różowa, w czasie kwitnienia błękitna, a zmiana jej zabarwienia na fioletowe stanowi symptom starzenia się kwiatu, informujący owady o braku w nim atraktantów pokarmowych. Niektóre rośliny niezapominajki wytwarzają białe kwiaty. Kwiaty Myosotis wydzielają delikatny zapach.
Korona składa się z krótkiej rurki około 2 mm) i płasko rozpostartych łatek stanowiących główną część powabni. Przy wlocie do rurki korony położonych jest 5 połyskujących, wypukłych osklepek, zwężających górną część rurki, co prawdopodobnie tworzy osłonę dla pyłku i nektaru zabezpieczającą przed wnikaniem wody. Wyniki badań anatomicznych wskazują, że osklepki są również strukturą odpowiedzialną za emisję substancji zapachowych w kwiatach niezapominajki. Osklepkom towarzyszą żółte wskaźniki nektaru, odznaczające się aksamitną powierzchnią dzięki obecności włosków. Tworzą one 5-członowy pierścień. Liczba kwiatów w kwiatostanach i na roślinach niezapominajki jest zróżnicowana. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że rośliny niezapominajki błotnej rosnące na łąkach w okolicach Lublina wytwarzały 11-137 kwiatów, średnio 54. Robertson i Macnair (1995) stwierdzili, że owady znacznie częściej odwiedzają bardziej dorodne okazy niezapominajki, wytwarzające większą liczbę kwiatów, niż kwitnące mniej obficie. Oprócz pszczół zainteresowanie kwiatami niezapominajki wykazują motyle, chrząszcze i muchówki (Szafer i Wojtusiakowa, 1969; Kugler, 1970).
Masa wytwarzanego nektaru przez kwiaty Myosotis koreluje z ich niewielkimi rozmiarami. Rawski (1984) określa pożytek nektarowy niezapominajki błotnej i alpejskiej jako słaby, natomiast Maurizio i Grafl (1969) podają, że kwiaty Myosotis wytwarzają średnie ilości nektaru. Na zainteresowanie pszczół nektarem niezapominajki wskazują obserwacje oblotu oraz znaczna zawartość pyłku w różnych miodach. Stwierdzono, że w miodach z górskich łąk, a niekiedy także z niżu, może stanowić on pyłek przewodni (Maurizio, 1939). Znajdowano bardzo dużą zawartość pyłku niezapominajki w miodach wynoszącą 500 000 - 1 000 000 ziarn w 10 g miodu (Dyakowska, 1959). Maurizio i Louveaux (1963) podają, że zawartość pyłku Myosotis w miodach alpejskich osiągała 70-99%. Również Wille i wsp. (1990) zaobserwowali w miodach 58-95% pyłku niezapominajki. Miody te określano jako niezapominajkowe. Z badań różnych autorów wynika, że pyłek niezapominajki występował w miodach także jako towarzyszący lub też w mniejszych ilościach (Zander, 1937; Maurizio, 1939). W Polsce miodami z dużą zawartością pyłku niezapominajki interesowała się prof. Zofia Demia-nowicz(1960).
W roku 1997 zbadano wydajność pyłkową niezapominajki błotnej. Stwierdzono, że masa pyłku z 10 kwiatów wynosiła średnio 0,275 mg, zaś z jednej rośliny osiągnęła przeciętną wartość 1,48 mg (Weryszko--Chmielewska i Bartyś, 1997). Niezbyt pokaźna ilość pożytku pyłkowego wiąże się ściśle z wyjątkowo małymi rozmiarami ziarn pyłku. Pyłek niezapominajki znajdowano w różnych mieszanych obnóżach pszczelich pochodzących z dwóch lub trzech gatunków roślin (Maurizio, 1953). Obnóża z dwóch gatunków roślin obejmowały pyłek: krzyżowych i niezapominajki, kuklika i niezapominajki lub też niezapominajki i nieznanego gatunku. Natomiast w obnóżach mieszanych, utworzonych z pożytku pochodzącego z trzech gatunków roślin, stwierdzono następujący skład pyłku: zerwą, dzwonek, niezapominajka.

Pszczelarstwo Maj 2001