|
Żądło
pszczoły zaopatrzone w pewną porcję jadu jest naturalną
i trzeba przyznać skuteczną w wielu wypadkach bronią.
Wydzielanie jadu rozpoczyna się u pszczół już następnego
dnia po wygryzieniu się z komórek, jednakże rzadko spotyka
się miodem pszczoły żądlące. Poza tym ilość jadu, jaką aktualnie
dysponują jest bardzo mała.
Jad
pszczeli wytwarzany jest przez 2 gruczoły umiejscowione
w odwłoku. Większy gruczoł jadowy produkuje substancję o
odczynie kwaśnym (właściwy jad). Drugi zaś, mniejszy gruczoł,
wydziela ciecz o odczynie alkalicznym. Jak wykazały ostatnie
badania, wydzielina gruczołu mniejszego służy do zwilżania
aparatu żądłowego i neutralizacji resztek jadu. Okres największej
aktywności wydzielniczej gruczołów jadowych przypada na
15-20 dzień życia pszczoły.
Poza tym pokolenia wiosenne pszczół produkują znacznie większe
ilości jadu niż letnie i jesienne. Nie pokrywa się to z
agresywnością pszczół, które wiosną są łagodniejsze, a jesienią
atakują silniej i dotkliwiej.
Produkcja jadu jest w pewnej mierze uzależniona od ilości
spożywanych substancji białkowych, które wzmagają aktywność
gruczołów jadowych.
Zawartość woreczka jadowego wynosi średnio 0,3 mg jadu,
jednakże od jednej pszczoły można pozyskać zaledwie około
0,085 mg jadu.
Cechy fizyczne
jadu pszczelego
Jad pszczeli jest
bezbarwnym, łatwo wysychającym płynem o ciężarze właściwym
1,1313, słabym charakterystycznym zapachu i kwaśnogorzkim
smaku. Jego pH wynosi 5,0-5,5. W stanie suchym można go
przechować przez kilka dni w temperaturze nawet 100° bez
strat jego właściwości toksycznych. Jad rozpuszcza się łatwo
w wodzie i kwasach. Skład chemiczny jadu pszczelego, bardzo
złożony, dotychczas jeszcze nie został dokładnie poznany.
Trujące działania
jadu pszczelego na organizm człowieka
Ilość jadu wprowadzonego do ciała człowieka przez pszczołę
w czasie użądlenia wynosi około 0,012 mg. Ta niewielka ilość
wystarczy jednak do wywołania bardzo przykrych reakcji u
użądlonej osoby. Zresztą wahania reakcji organizmu ludzkiego
na jad pszczeli są ogromne. Większość ludzi wykazuje na
ogół bardzo słabą reakcję na użądlenie pszczoły. Najczęściej
występuje u nich miejscowa opuchlizna i ból. Zależy to od
wstrzykniętego jadu oraz od miejsca ukłucia. Najsilniejszą
opuchliznę wywołuje użądlenie w okolicy oka, ust oraz wewnątrz
jamy ustnej. To ostatnie może nawet zagrażać życiu.
Miejscowa opuchlizna ustępuje zwykle po 2 dniach, ale w
wypadku uczulenia organizmu (alergii) może się poważnie
zwiększyć i utrzymać przez kilka dni.
Reakcja organizmu ludzi uczulonych na jad pszczeli jest
bardzo różna. Może np. po pierwszym użądleniu wystąpić (po
15-20 minutach) pokrzywka na całym ciele, ustępująca po
2-3 dniach. Następne użądlenie może spowodować silne pieczenie
i swędzenie ciała (wargi, powieki, a niekiedy i gardło silnie
obrzękają), zaburzenia w oddychaniu, a nawet omdlenie. Dalsze
użądlenia są jeszcze groźniejsze i mogą spowodować nawet
śmierć. U ludzi chorych na gruźlicę jad pszczeli może spowodować
krwotok z płuc i dlatego pod żadnym pozorem nie można u
nich stosować kuracji jadowej.
Ludzie pracujący przez dłuższy czas w pasiekach są na ogół
uodpornieni na działanie jadu pszczelego. Jednakże w razie
bardzo licznych użądleń (ponad 200) może i u nich nastąpić
ogólne zatrucie organizmu. W takim wypadku pożądlonej osobie
należy niezwłocznie udzielić pomocy lekarskiej; 500 użądleń
powoduje z reguły śmierć wskutek ogólnego zatrucia organizmu.
Trujące działanie jadu pszczelego porównywane jest często
z działaniem jadu żmij. Surowica przeciwjadowa stosowana
w razie ukąszenia przez żmiję jadowitą jest w pewnym stopniu
skuteczna przeciw jadowi pszczół. Jad pszczeli ma właściwości
niszczenia krwinek czerwonych, a więc wykazuje działanie
hemolityczne.
Biorąc pod uwagę wymienione właściwości toksyczne jadu pszczelego,
należałoby z dużą ostrożnością podchodzić do stosowania
tego produktu jako środka leczniczego dla ludzi.
Właściwości
lecznicze jadu pszczelego
Medycyna traktuje jad pszczeli jako pełnowartościowego kandydata
na lek przyszłości, którego powszechność stosowania za
leży jeszcze od wielu doświadczeń i dokładnego opracowania
produkcji farmaceutycznej. Jad jest bowiem środkiem niesłychanie
silnie i szybko działającym, czasem nawet zbyt gwałtownie.
Medycyna ludowa traktowała jad pszczeli jako skuteczny |
i naturalny środek leczniczy w różnych postaciach reumatyzmu.
Znane są przypadki wyleczenia nawet zastarzałych form artretyzmu
i reumatyzmu.
Badania i obserwacje przeprowadzane na bardzo szeroką skale
w Rosji wykazują, że jadem pszczelim można leczyć zarówno
ciężkie schorzenia na tle artretycznym i reumatycznym jak
i astmę oraz schorzenia związane z nadciśnieniem.
Pewne składniki jadu pszczelego wykazują działanie przeciw-krzepliwe,
co może być wykorzystane w leczeniu miażdżycy.
Ankieta rozpisana wśród pszczelarzy wielu krajów na temat
leczenia jadem przyniosła bardzo ciekawe wyniki. Okazało
się bowiem, że 58% pszczelarzy wypełniających ankietę wyleczyło
się całkowicie z reumatyzmu dzięki pracy w pasiece, a 29%
doznało znacznej poprawy stanu zdrowia.
Ciekawe wyniki otrzymali również Zajcew i Poriagin, którzy
przeprowadzali próby leczenia jadem pszczelim 400 pacjentów
(wiek od 20 do 40 lat) przez 2 1/2 roku. Zastosowane były
zastrzyki preparatu jadowego, maść z dodatkiem jadu i bezpośrednie
żądlenie pszczół. Wyniki były bardzo zachęcające. Na 150
przypadków zniekształcenia kręgosłupa u pacjentów leczonych
jadem pszczelim: uzyskano: u 117 - dobre wyniki, u 30 -
zadowalające, a u 2 pacjentów nie stwierdzono poprawy.
Najskuteczniejsze były bezpośrednie iniekcje jadu, dokonywane
przez żądlące pszczoły.
Pozyskiwanie
jadu pszczelego
Najprostszą i najdokładniejszą, choć najbardziej pracochłonną,
metodą pozyskiwania jadu pszczelego jest pobieranie go od
każdej pszczoły oddzielnie. Pszczoła uchwycona za skrzydełka
wysuwa żądło i wypuszcza kropelkę jadu. Jest to najczystszy
jad uzyskany. od pszczół. Można też przytrzymując pszczołę
pozwolić jej żądlić bibułę, w którą wsącza się jad.
Lekopis homeopatyczny (Thiele, 1957) podaje inny sposób
pozyskiwania jadu. Określoną ilość wagową żywych pszczół
umieszcza się w butelce, a następnie wlewa 2 razy tyle 60-procentowego
alkoholu. Z kolei pszczoły rozciera się w porcelanowym moździerzyku,
dodaje znów 8 części 60-procentowego alkoholu. Wszystko
to miesza się i pozostawia na okres 14 dni, co pewien czas
mieszając. Gotową nalewkę sączy się bez wyciskania.
W Związku Radzieckim opracowano metodę narkotyzacji pszczół.
Polega ona na wsypaniu dużej ilość pszczół do szklanego
słoja, który następnie przykrywa się bibułą, skrapia chloroformem
lub eterem, aby pary tych substancji drażniły zamknięte
w słoju pszczoły, zmuszając je tym samym do wydzielania
jadu. Uśpione pszczoły oraz ścianki słoja spłukuje się wodą
destylowaną.
Uzyskaną w ten sposób ciecz, stosunkowo silnie zanieczyszczoną
miodem oraz wydalinami pszczół, odcedza się, a uzyskany
roztwór jadu poddaje dializie oraz odparowuje z niego wodę.
Pozostałość można przechowywać w stanie suchym przez kilka
miesięcy. Z jednego tysiąca pszczół uzyskuje się w ten sposób
50 -70 mg jadu.
Pszczoły rozkłada się w celu obsuszenia na słońcu lub w
ciepłym pomieszczeniu, gdzie szybko budzą się z uśpienia;
stosunkowo dużo pszczół wraca do ula.
Jednym z nowoczesnych sposobów pozyskiwania od pszczół jadu
jest metoda stosowania bodźców elektrycznych. Metoda ta
pozwala pozyskiwać jad o wysokim stopniu czystości, a jednocześnie
nie powoduje niszczenia pszczół. Do tego celu służy stosunkowo
proste urządzenie (rys. 70), składające się z drewnianej
ramy i naciągniętych na nią równolegle, w odstępach mniej
więcej 3-milimetrowych, cienkich drutów stalowych pełniących
rolę elektrod, oraz z generatora pozwalającego na utrzymywanie
dostatecznego natężenia prądu i odpowiedniego napięcia.
Bezpośrednio pod elektrodami umieszcza się tkaninę nylonową
nałożoną na szklaną płytę. Pod wpływem bodźca elektrycznego
pszczoły żądlą podłożoną pod elektrody tkaninę nylonową,
wydzielając jad, który po zaschnięciu zeskrobuje się z tkaniny
do hermetycznie zamykanego naczynia, gdzie może być przechowywany
przez dłuższy czas.
H. Gałuszka i J. Lisiecki przeprowadzili w latach 1966-1967
badania nad wpływem prądu na organizm pszczoły. Badania
te pozwoliły na określenie najwłaściwszych parametrów prądu,
jakie należy stosować przy pozyskiwaniu jadu od pszczół
za pomocą oddziaływania na nie bodźcem elektrycznym. Parametrami
tymi okazały się: napięcie 30 V, częstotliwość sieciowa
50 Hz, czas trwania bodźca napięciowego 3 sekundy i czas
trwania przerwy 6 sekund. W warunkach dużej wilgotności
napięcie zmniejsza się , o 20-30%. .
Preparaty z jadu
W krajach zachodnich (np. Francja, Szwajcaria, RFN) już
od lat produkowane są preparaty jadowe do zastrzyków i wcierania.
Na pograniczu Bawarii i Wirtembergii znajduje się 1000-pniowa
pasieka specjalnie nastawiona na produkcję jadu i na badania
z tym związane.
Preparaty jadowe produkuje także przemysł farmaceutyczny
Czechosłowacji, Rumunii, ZSRR i innych krajów .
Nie ulega wątpliwości, że jad jest w wielu wypadkach bardzo
skutecznym lekiem, ale stosowanie go w kuracji, zarówno
w postaci preparatów, jak też bezpośrednio przez żądlenie,
należy przeprowadzać pod ścisłą kontrolą lekarza. Kurację
powinny poprzedzić dokładne badania ogólne pacjenta oraz
dwie próby uczuleniowe na jad pszczeli.
Jad pszczeli jest środkiem stosunkowo silnie działającym
i stanowczo niewskazanym dla ludzi chorych na serce, wątrobę,
nerki czy trzustkę. Nie można stosować jadu w cukrzycy,
przy ostrym wycieńczeniu organizmu, przy gruźlicy, miażdżycy
oraz schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego. A zatem,
bardzo lekkomyślne byłoby stosowanie kuracji jadowej bez
stałej opieki i kontroli lekarskiej.
Jak
postępować w razie użądlenia przez pszczołę
Przede wszystkim nie należy dopuścić, aby cała porcja jadu
zawarta w pęcherzyku jadowym wylała się z niego do ranki
i dlatego trzeba jak najszybciej aparat żądłowy usunąć przez
wyskrobanie go po prostu paznokciem lub ostrzem scyzoryka.
Nie należy chwytać go palcami, gdyż w ten sposób powoduje
się wyciskanie dalszych porcji jadu z pęcherzyka jadowego.
Na lokalną opuchliznę lekarz może zastosować wcieranie maści
antyhistaminowych, a w razie wystąpienia pokrzywki - doustne
tabletki antyhistaminowe.
W razie silnego zatrucia jadem należy bezzwłocznie udać
się do lekarza, który zastosuje odpowiednie leczenie.
|
