Akty prawne dotyczące klasyfikacji toksyczności pestycydów dla pszczół.
Pszczelarze ponoszący straty z powodu zatruć pszczół, biegli występujący w sprawach o zatrucia pszczół, a także prawnicy biorący udział w tych postępowaniach powinni zaznajomić się z zasadami ochrony roślin, rodzajami środków chemicznych i ich składnikami toksycznymi dla pszczół dopuszczonymi do obrotu handlowego. Są one 'ogłaszane corocznie w dziennikach urzędowych Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Tabela toksyczności dla pszczół, okres prewencji, technika wykonywania zabiegów ochrony roślin (sposoby stosowania i dobór aparatury) są natomiast szczegółowo opisane w zaleceniach ochrony roślin wydawanych przez Instytut Ochrony Roślin - Zakład Upowszechnienia Postępu w Poznaniu, zatwierdzonych przez Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej do stosowania w praktyce. Każdy zainteresowany może przeto te akty prawne (często zmieniające się w miarę postępu w tej dziedzinie) odszukać sam i pomóc sobie w procesie.

Na podstawie akt sądowych oraz w toku procesów autor bardzo często zauważał:
1. Nieznajomość lub nieprzestrzeganie przez osoby stosujące środki chemiczne oraz przez urzędy gmin zaleceń Ministerstwa Rolnictwa szczegółowo regulujących warunki bezpiecznego dla pszczół stosowania środków chemicznych ochrony roślin z dnia 23 maja 1976 r. ogłoszonych w Dzienniku Urzędowym MR nr 8 póz. 27.
2. Brak w urzędach gmin i kołach pszczelarzy wzorcowych protokołów w sprawie zatruć pszczół, opracowanych przez Ministerstwo Rolnictwa przy współudziale PZP. Są one bardzo pomocne w pracach komisji ustalających szkodę. Poza tym skłaniają komisję do dokładnego wypełnienia wszystkich rubryk mających istotne znaczenie w ewentualnym procesie sądowym, a także przy ewentualnej ugodzie.
3. Spóźnione powoływanie przez naczelników gmin komisji, które powinny podjąć pracę niezwłocznie po zatruciu. W przeciwnym razie pobierane przez nie próbki pszczół, kwiatów, ziemi i innych dowodów rzeczowych mogą ulec zniszczeniu czy rozkładowi.
4. Niedbałe, losowe badanie przez komisje skutków zatrucia w jednej lub kilku rodzinach pszczelich, mimo że istnieje obowiązek przejrzenia wszystkich pni w zatrutej pasiece. Każda bowiem rodzina ulega zatruciu w różnym stopniu. Poza tym różnią się one pod względem siły i wartości, a w niektórych mogą występować choroby. Po zatruciu komisja powinna również stwierdzić obecność matek w badanych rodzinach pszczelich. Pszczelarze często bowiem twierdzą bezzasadnie, iż stracili także matki pszczele, co znacznie powiększa kwotę żądanego odszkodowania.
5. Niepobieranie lub niezgodne z wymaganiami pobieranie próbek pszczół, kwiatów i ziemi oraz nienależyte ich zabezpieczenie.
6. Nieokreślanie i brak danych na temat środka toksycznego, którym dokonano zabiegu. Komisja może dane te łatwo ustalić na podstawie dokumentów magazynowych wykonawcy zabiegów chemicznych, oświadczeń stron, czasem nawet organoleptycznie, wizualnie.
7. Niedocenianie roli stacji kwarantanny i ochrony roślin w przedmiocie profilaktyki zatruć i ustalenia przyczyny zatrucia. Stacja ta odpowiedzialna jest przede wszystkim za racjonalne, szczegółowe opracowanie planów ochrony roślin, z uwzględnieniem ochrony pszczół przed pestycydami, oraz naukowy wybór pestycydów najmniej szkodliwych dla pszczół. Do zadań jej należy też udzielanie wskazówek organizacyjnych i metodycznych z tego zakresu dla wykonujących zabiegi chemiczne, sygnalizacja terminów i sposobu zwalczania chorób, szkodników oraz chwastów, dopilnowanie wykonania zabiegów ochrony roślin w okresach nieszkodliwości pestycydów dla pszczół oraz badanie sprzętu do zabiegów chemicznych.
8. Nieuczestniczenie przedstawicieli stacji kwarantanny i ochrony roślin w komisjach ustalających przyczynę zatruć i szacujących szkody w pasiekach. Dzieje się tak z winy urzędów gmin, które mają prawo dokooptować ich do komisji. Obecność przedstawicieli stacji w komisji zapewnia fachowe pobieranie i zabezpieczanie próbek, o których mowa w cytowanym już zarządzeniu ministerstwa rolnictwa, badanie stanu roślin po zabiegach chemicznych i ewentualne ustalenie (już w toku pracy komisji), jakim środkiem zatruto pszczoły. Do obowiązków tej instytucji należy również badanie zatruć miodu cząstkami pestycydów przynoszonych przez pszczoły do ula. Inaczej bowiem konsumentom miodu, pyłku i pierzgi może grozić zatrucie.
9. Niedocenianie możliwości i dużej roli wojewódzkich ośrodków postępu rolniczego w profilaktyce zatruć. Ośrodki te, wspólnie z PZP, prowadzą doradztwo i szkolenie osób wykonujących zabiegi chemiczne, a także współdziałają w popularyzacji ochrony pszczół przed zatruciem. W dużej mierze mogą więc przyczynić się do ograniczenia liczby zatruć.
10. Nie stwierdziłem, by w sprawach, z którymi się zaznajomiłem, zawiadamiano prokuraturę w wypadku poważnej szkody spowodowanej zawinionym sprowadzeniem niebezpieczeństwa dla mienia, w znacznych rozmiarach, wyczerpujących znamiona przestępstwa z art. 140 kodeksu karnego.
11. Należałoby wyczulić organa administracji tak stopnia wojewódzkiego, jak i podstawowego na szczególną ochronę pasiek przed zatruciem (organa te mają uprawnienia zarządzająco-kontrolne i mogą wydawać zarządzenia w tym przedmiocie w granicach udzielonych tym organom uprawnień).
12. Fachowy nadzór nad stosowaniem środków chemicznych w poszczególnych gminach należałoby zaliczyć również do obowiązków służby rolnej, która powinna być przeszkolona w tym zakresie.
13. Urzędy gmin powinny dysponować wykazami pasiek zlokalizowanych na terenie gmin z dokładnymi adresami właścicieli, aby niezwłocznie zawiadamiać ich o terminach zabiegów chemicznych.
14. Właściciele pasiek powinni być powiadamiani o zabiegach chemizacyjnyh podwójnie, tj. przez zakład wykonujący zabiegi i przez urząd gminy.
15. Pszczelarze powinni być zobowiązani do zgłaszania ustawienia pasiek w danej gminie w ciągu 24 godzin (wiele pasiek wędrownych nie jest zgłaszanych do urzędu gmin).
16. Wojewódzkie rady narodowe mogą na podstawie upoważnienia udzielonego im przez ustawy szczególne uchwalać zarządzenia zapobiegające zatruciom pszczół, dostosowane do warunków danego województwa, i publikować je w dziennikach urzędowych.
17. W urzędach gmin powinien być wyznaczony pracownik referatu do spraw rolnictwa, specjalnie przeszkolony w tym zakresie i odpowiedzialny za ten odcinek pracy tak w dziedzinie profilaktyki, jak i ustalania przyczyn i skutków zatruć. Do jego obowiązków należałoby dopilnowanie niezwłocznego powołania komisji i jej należytej pracy, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
18. Terminy zabiegów i środki chemiczne zalecone przez stację kwarantanny i ochrony roślin powinny być sygnalizowane w porę urzędom gmin i podawane do publicznej wiadomości w celu ich należytego ogłoszenia i wyegzekwowania.
19. Należałoby częściej występować do kolegiów do spraw wykroczeń o ukaranie winnych naruszenia przepisów § 68 i 69 Rozporządzenia Ministrów Rolnictwa i Zdrowia z 24 listopada 1959 r. w przedmiocie stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Ukaranie (karą aresztu do 3 miesięcy lub karą grzywny) rażących przypadków naruszenia obowiązujących przepisów byłoby -dobrym środkiem prewencji ogólnej.
20. Wojewódzkie związki pszczelarzy powinny dopilnować zorganizowania kilku punktów wagowych w każdym województwie, zlokalizowanych w różnych rejonach pożytkowych. Dane z tych punktów mogłyby mieć w procesach sądowych istotne znaczenie dla ustalenia wysokości szkody w miodzie.
21. Jednostki wykonujące zabiegi chemizacyjne powinny dokładnie myć sprzęt po każdym użyciu, zwłaszcza po silnie działających środkach toksycznych. Zabiegi dokonywane nie umytym, nie oczyszczonym sprzętem utrudniają sądowi ustalenie, jakim środkiem zatruto pszczoły.
22. Należałoby uczulić wszystkich pszczelarzy, a przede wszystkim organizacje pszczelarskie na akcję prewencyjną, tzn. by każdego roku w porę kontaktowali się i współpracowali z jednostkami wykonującymi zabiegi ochrony roślin w celu należytego przeprowadzenia tych zabiegów we właściwym terminie i właściwym środkiem chemicznym, bezpiecznym dla pszczół. Podstawą prawną ingerencji pszczelarzy zagrożonych zatruciem rodzin pszczelich i ich żądania użycia w określonej sytuacji środków nietoksycznych dla pszczół, uzgodnienia odpowiedniego terminu lub usunięcia chwastów z plantacji czy też zapewnienia środków transportu do przewiezienia pasieki na czas zabiegu jest art. 439 kodeksu cywilnego: "Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby .. zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie".
23. Zabiegi chemiczne powinny być przeprowadzane tylko przez wyszkolone osoby i jednostki usługowe.
24. Poważne niebezpieczeństwo dla pszczół grozi ze strony instytucji wykonującej zabiegi opylania lub nawożenia roślin z samolotów i śmigłowców, które rozrzucają pestycydy nieraz daleko poza granicę plantacji.
25. Nowo powstały kombinat rolno-przemysłowy ,,lgloopol", bardzo prężne i nowoczesne przedsiębiorstwo posługujące się przy zabiegach chemicznych zmechanizowanym sprzętem oraz samolotami i śmigłowcami, może stanowić poważne niebezpieczeństwo dla pszczół, jeżeli jego pracownicy nie będą przeszkoleni w tej dziedzinie. (Zdarzyło się, że "Igloopol" dokonał oprysku bobiku na powierzchni 35 ha, wskutek czego nastąpiło zatrucie pszczół w 8 pasiekach).
26. Z etykiet na opakowaniach i z reklam pestycydów, zwłaszcza zagranicznych, należałoby usunąć określenie "klasa IV, praktycznie nieszkodliwa dla pszczół", gdyż wprowadza to w błąd jednostki i osoby wykonujące zabiegi. Przekonani o nieszkodliwości tego środka opryskują oni nim rośliny w czasie kwitnienia, bez zachowania okresu prewencji.
27. Należałoby wprowadzić ograniczenie sprzedaży pestycydów toksycznych dla pszczół (istnieje swoboda w nabywaniu środków ochrony roślin) i stosowania ich przez indywidualnych rolników, którzy przyczyniają się do wielu strat w pasiekach. Również sprzedawcy środków chemicznych ochrony roślin powinni być w myśl obowiązujących przepisów przeszkoleni w tej dziedzinie i znać toksyczność środków w odniesieniu do pszczół.
28. Należałoby wyczulić i uaktywnić spółdzielnie ogrodniczo--pszczelarskie, by dążyły do zaopatrzenia pszczelarzy w odpowiednio lekkie ule, ułatwiające ewentualne przewiezienie pasiek, lub też zmodernizowania uli tak, by można było zamknąć je w okresie zabiegów na krótki czai, bez obawy padnięcia pszczół (werandy osiatkowane, nadstawki ułatwiające wentylację i podawanie wody itp.).
29. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 grudnia 1985 r. (Dz.U. Nr 59) należałoby spowodować szczególny nadzór prezesów sądów wojewódzkich nad postępowaniem sądowym w sprawie zatruć pszczół, gdyż zdarzało się, że procesy takie trwały nawet do 3 lat. Szybkie postępowanie sądowe i przyznanie odszkodowania ułatwi pszczelarzom odrestaurowanie zatrutych pasiek i pozwoli na realizację ich usług dla rolnictwa.
30. Przy każdym sądzie wojewódzkim powinni działać biegli sądowi z dziedziny pszczelarstwa o najwyższych kwalifikacjach teoretycznych i praktycznych, powoływani w myśl zacytowanych przepisów (wnioskowani i opiniowani przez wojewódzkie związki pszczelarzy).
31. Celowe byłoby wydanie jednolitego aktu prawnego, który by wyczerpująco i kompleksowo uregulował zagadnienie ochrony pszczół przed zatruciami, dotychczasowe bowiem przepisy są przestarzałe, zawarte w wielu aktach różnego rzędu i trudne do odszukania przez pszczelarzy, a nawet prawników.
32. Obowiązek ochrony pszczół przed zatruciem wynika z Konstytucji PRL oraz z art. 33 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r. (Dz.U. Nr 3, póz. 6), jednej z najbardziej nowoczesnych ustaw w tej dziedzinie. Oto ona:
"1. Ochrona świata roślinnego i zwierzęcego polega na racjonalnym korzystaniu z zasobów świata roślinnego i zwierzęcego, ich odtwarzaniu w sposób zapewniający utrzymanie równowagi przyrodniczej oraz zachowaniu w stanie nienaruszonym zasobów lub ich części o szczególnej wartości ze względu na potrzeby naukowe lub społeczne
2. Ochrona świata zwierzęcego i roślinnego ma na celu:
a) tworzenie warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełnienia przez roślinność i zwierzęta funkcji biologicznej na rzecz środowiska,
b) zapobieganie lub ograniczanie szkodliwych oddziaływań na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zasoby i stan świata roślinnego i zwierzęcego".
33. Ochronę środowiska naturalnego, jako ogólnokrajową potrzebę i obywatelską powinność, szczególnie mocno akcentuje Konstytucja PRL: "Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochronę i racjonalne kształtowanie środowiska naturalnego, stanowiącego dobro narodowe". Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania z wartości środowiska, ale także obowiązek jego ochrony.
Zatrucia pszczół godzą w ochronę środowiska, gdyż niszczą jednego z najpożyteczniejszych owadów świata, spełniających ogromną rolę w zapylaniu roślin entomofilnych, dostarczających wspaniałych produktów żywnościowych i leczniczych, a więc mających duży wpływ na wyżywienie i zdrowie narodu.