Odpowiedzialność karna za
wytrucie pszczół.
Wielu pszczelarzy pokrzywdzonych stosowaniem
pestycydów wbrew obowiązującym przepisom (zwłaszcza w czasie
kwitnienia roślin nektarodajnych) i nieprzestrzeganiem okresu
prewencji domaga się w listach do redakcji "Pszczelarstwa"
pociągania do odpowiedzialności karnej tych, którzy powodują
nieraz bardzo poważne straty w ich pasiekach, a zarazem
w ogólnonarodowej gospodarce rolnej. Słuszne są uwagi pszczelarzy,
że oprócz odpowiedzialności cywilnej (odszkodowania za wyrządzoną
szkodę) sprawcy zniszczeń w pasiekach będących wynikiem
zatrucia chemicznego o dużych rozmiarach powinni również
odpowiadać karnie.
Z uwagi na olbrzymie materialne i społeczne straty, jakie
w pasiekach powoduje zawinione opylanie czy opryskiwanie
plantacji roślin entomofilnych z pogwałceniem przepisów
§ 67 i 68 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Ministra Zdrowia
z dnia 24.11.1959 r. (Dz.U. nr 10 póz. 4 z 1960 r.) oraz
zalecenia Ministerstwa Rolnictwa w sprawie bezpiecznego
dla pszczół stosowania środków chemicznych ochrony roślin
z dnia 6.04.1976 r. ogłoszonego w Dzienniku Urzędowym Min.
Roi. nr 8 póz. 17 z r. 1976, w którym podana została do
wiadomości również tabela toksyczności pestycydów (stale
aktualizowana) oraz przepisów miejscowych wydanych przez
Rady Narodowe, ogłaszanych w Dziennikach Urzędowych Wojewódzkich
Rad Narodowych i instrukcji Wojewódzkich Stacji Kwarantanny
i Ochrony Roślin - pokrzywdzeni zatruciem pszczelarze mogą
zawiadomić prokuraturę i wnioskować ściganie karne winnych
popełnienia przestępstwa z art. 212 kodeksu karnego. W rozporządzeniu
tym również została podana do wiadomości tabela toksyczności
pestycydów (stale aktualizowana) oraz przepisów miejscowych
wydanych przez Rady Narodowe, ogłaszanych w Dziennikach
Urzędowych Wojewódzkich Rad Narodowych i instrukcji Wojewódzkich
Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin. Art. 212 kodeksu karnego
brzmi:
§ 1. Kto mienie społeczne albo cudze mienie niszczy, uszkadza
lub czyni niezdatnym do użytku, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 5
§ 3. Jeżeli czyn nie dotyczy mienia społecznego, ściganie
przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Przestępstwo z art. 212 kodeksu karnego może być popełnione
tylko umyślnie. Umyślność przestępstwa może polegać na zamiarze
bezpośrednim lub ewentualnym.
W myśl art. 7 § 1 kodeksu karnego "Przestępstwo umyślne
zachodzi wtedy, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu
zabronionego, tj. chce go popełnić (zamiar bezpośredni)
albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godzi
(zamiar ewentualny)".
Jeżeli wykonawca zabiegu chemicznego przewiduje możliwość
zatrucia pszczół, a mimo to dokonuje opylenia czy oprysku
pestycydami i niezgodnie z obowiązującymi przepisami (często
również nie przestrzegając okresów prewencji przewidzianych
dla danego środka toksycznego) godzi się na popełnienie
czynu zabronionego, a więc dopuszcza się przestępstwa z
art. 212 § 1 kodeksu karnego.
Z treści § 3 art. 212 kk wynika, że ściganie przez organa
prokuratury może nastąpić tylko na wniosek pokrzywdzonego.
Tłumaczy się to dążeniem ustawodawcy do ograniczenia ścigania
tylko poważniejszych wypadków, tzn. wyłączenie wypadków
błahych, kiedy pokrzywdzony o to nie występuje. Gdy wskutek
zawinionego zatrucia pszczół właściciele pasiek ponoszą
poważniejsze szkody, pokrzywdzeni pszczelarze mogą zawiadomić
o przestępczym czynie właściwą prokuraturę rejonową z wnioskiem
o ściganie winnych i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej
sprawców tak istotnej dla nich i dla gospodarki narodowej
sprawy. Postępowanie karne będzie działaniem profilaktycznym,
służącym ochronie pszczelarstwa (prewencja ogólna).
Wiąże się z tym również art. 140 kodeksu karnego, którego
§ 1 brzmi: "Kto sprowadza niebezpieczeństwo powszechne
dla życia lub zdrowia ludzkiego albo dla mienia w znacznych
rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy
do lat 5". Przepis ten może mieć zastosowanie w wypadkach,
gdy sprawca powstania niebezpieczeństwa przy opylaniu czy
opryskiwaniu roślin środkami chemicznymi z pogwałceniem
obowiązujących w tym przedmiocie przepisów, sprowadził niebezpieczeństwo
dla mienia (tj. zatrucia pszczół) w znacznych rozmiarach.
Zalicza się tu przypadki zawinionych (zamiar bezpośredni
i ewentualny), bądź niezawinionych (obie formy nieumyślności
- lekkomyślność lub niedbalstwo) zatruć na większą skalę,
sprowadzające niebezpieczeństwo powstania szkód w pasiekach
w znacznych rozmiarach.
Znaczenie dowodowe protokołu komisji powołanej przez urząd
gminy w postępowaniu sądowym w przedmiocie zatruć pszczół.
Pszczelarze pokrzywdzeni z powodu wytrucia pszczół oraz
wykonawcy zabiegów chemizacyjnych często pytają: jaka jest
podstawa prawna i znaczenie dowodowe protokołu zatruć, czy
sporządzenie takiego protokołu jest obligatoryjne oraz jaki
powinien być skład komisji zabezpieczającej dowody zatrucia.
Należy wyjaśnić, iż podstawą prawną stosowania wzoru protokołu
opublikowanego w numerze 4/84 "Pszczelarstwa",
tudzież załącznika do tegoż protokołu w sprawie ustalenia
ubytku pszczół i wysokości szkód w pasiece jest Zarządzenie
Ministra Rolnictwa z dnia 23 V 1976 r., ogłoszone w Dzienniku
Urzędowym Min. Roi. Nr 8, póz. 27, które w rozdziale "Proponowane
postępowanie w przypadku, kiedy istnieje podejrzenie o zatrucie
pszczół" podaje:
"(...) Jeżeli istnieje podejrzenie, że nastąpiło zatrucie
pszczół spowodowane nieprzestrzeganiem ustalonych zaleceń,
poszkodowany właściciel pasieki może żądać odszkodowania
za poniesione straty. Postępowanie w takim przypadku powinno
być następujące:
1) Zawiadomienie kierownika gminnej służby rolnej o zaistniałym
zatruciu możliwie tego samego dnia, jednak nie później niż
w ciągu dwóch dni od domniemanego zatrucia.
2) Uzyskanie wyników dochodzenia (protokołu według wzoru
Polskiego Związku Pszczelarskiego) przeprowadzonego przez
komisję powołaną przez urząd gminy w następującym składzie:
przedstawiciel służby rolnej urzędu gminy lub w zastępstwie
upoważniony sołtys, lekarz weterynarii lub rzeczoznawca
chorób pszczelich, przedstawiciel terenowego ogniwa związku
pszczelarzy. W miarę potrzeby do komisji może być również
dokooptowany przedstawiciel Oddziału Wojewódzkiej Stacji
Kwarantanny i Ochrony Roślin".
Zatem wzór protokołu (zamieszczony na końcu książki) opracowany
przez PZP, zalecany przez ministra rolnictwa, opublikowany
w 4 numerze "Pszczelarstwa" z 1984 r. powinien
być stosowany przez komisję powołaną przez urząd gminy.
Czy w postępowaniu sądowym sporządzenie protokołu jest obligatoryjne?
Dokładnie sporządzony protokół według wzoru ustalonego przez
PZP, zaakceptowanego przez ministerstwo rolnictwa, ułatwi
sądowi szybsze i dokładniejsze rozpoznanie sprawy oraz wydanie
słusznego orzeczenia w procesie odszkodowawczym. Jednak
brak takiego protokołu, a nawet niepowołanie komisji, nie
uniemożliwia pszczelarzowi dochodzenia roszczeń odszkodowawczych
przed sądem. Fakt powstania szkody, winę sprawców zatrucia,
wysokość szkody można wykazać w postępowaniu sądowym wszelkimi
innymi dowodami, np.: dokumentami, świadkami, biegłymi,
przesłuchaniem stron, przy czym "Sąd ocenia wiarygodność
i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału" (art.
233 kpc). Jednak protokół sporządzony przez komisję o właściwym
składzie, powołaną przez naczelnika gminy, mający na celu
zabezpieczenie dowodów zatrucia pszczół, ustalenie ubytku
pszczół, związku przyczynowego między wykonanym zabiegiem
a zatruciem pszczół oraz szkodą w pasiece może być uznawany
przez sądy za dokument urzędowy, o którym mówi art. 244
§ 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego.
Art. 244 § 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisowej
formie przez powołane do tego organa państwowe w ich zakresie
działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo
zaświadczone.
§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio
do dokumentów sporządzonych przez organizacje zawodowe,
samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne ludu
pracującego w zakresie poruczonych im przez ustawę spraw
z dziedziny administracji państwowej.
Pozwany sprawca zatrucia pszczół może oczywiście kwestionować
prawdziwość protokołu i zawarte w nim ustalenia. Odpowiedni
artykuł kodeksu postępowania cywilnego brzmi:
Art. 252. Strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu
urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie
organu, od którego dokument ten pochodzi, jest niezgodne
z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić.
Należy tu podkreślić, że protokół (którego wzór został urzędowo
opracowany) powinien być dokładnie sporządzony, bowiem wszystkie
zawarte w nim dane są istotne w procesie odszkodowawczym.
Wobec częstych przypadków powoływania dowolnych i różnorakich
składów komisji, i to przez różne organa, warto przypomnieć,
że obowiązujący jest skład komisji wymieniony w cytowanym
zarządzeniu ministra rolnictwa, a sporządzony przez taką
komisję dokument w postaci protokołu może być uznany przez
sąd za dokument urzędowy w rozumieniu art. 244 kpc.
|