Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, e-mail: jurwild@uwm.edu.pl

Możliwość użytkowania w Polsce unasienionych matek pszczelich przed rozpoczęciem sezonu hodowlanego pojawiła się w naszym pszczelarstwie po raz pierwszy dzięki współpracy z hinduską firmą DABUR i utworzeniem Centrum Pszczelarskiego w Nepalu (Wilde 1999, Wilde i Wilde 1999). Nie licząc prób ich sprowadzania ze Stanów, czy innych krajów - są to bowiem matki zbyt drogie i nie rokują szans na upowszechnienie takiego importu. Od kiedy pojawiła się możliwość sprowadzania do Polski na przedwiośniu i wczesną wiosną matek naturalnie unasienionych jestem zafascynowany tą ideą. Jest to bowiem oferta skierowana nie tylko do pszczelarzy profesjonalistów. Skorzystać z niej mogą bowiem wszyscy pszczelarze, nawet Ci posiadający niewielkie, hobbystyczne pasieki. Jakie mogą być tego korzyści? Można je podzielić na 2 grupy: technologiczne, czyli zmieniające sposób gospodarki pasiecznej i ekonomiczne. Należy wymienić następujące, najważniejsze konsekwencje technologiczne:
1. Możliwość poddawania matek bardzo wczesną wiosną, praktycznie zaraz po przezimowaniu rodziny.
2. Łatwiej wówczas znaleźć starą matkę.
3. Nowa matka jest łatwiej akceptowana przez pszczoły, ze względu na wczesną porę sezonu pasiecznego.
4. Istnieje więc realna szansa rozpowszechnienia wymiany matek w znacznie większym gronie pszczelarzy, którzy dotychczas ich nie wymieniają, gdyż nie potrafią tego robić, najczęściej z powodu niemożliwości znalezienia starej matki w rodzinie.
5. Dzięki wczesnej wymianie matki uzyskuje się niezwykle dynamiczny rozwój rodziny.
6. Rodziny, które dochodzą niezwykle szybko do dużej siły praktycznie się nie roją.
7. Dla pszczelarzy korzystających tylko z pożytków spadziowych jest to łatwa możliwość wczesnowiosennego powiększania pasiek. Jest bowiem wystarczająco dużo czasu, aby rodziny "doszły do siły" na spadź.
8. Poddanie matek do rodzin bezmatecznych, w których zginęły one zimą lub na przedwiośniu umożliwia utrzymanie stanu pasieki sprzed zimy, gdyż nie zmusza pszczelarza do likwidacji czy łączenia bezmatków.
Ekonomiczne aspekty wymiany czerwiących matek wczesną wiosną można sformułować następująco:
1. Dysponujemy tanimi matkami o dużej wartości hodowlanej i użytkowej.
2. Możemy zaplanować wymianę matek w dowolnym terminie i na nieograniczonej liczbie rodzin.
3. Silne rodziny w nastroju pracy produkują nam znacznie większe ilości miodu niż dotychczas.
4. Gospodarka pasieczna bez konieczności stosowania zabiegów przeciwrójkowych i rójek jest łatwa i przyjemna.
5. Zwiększa się wydajność pracy. Realnym może stać się użytkowanie 200-300 pni przez jedną osobę.
Dodatkowych zalet dostarczyć może oferta dotycząca matek sztucznie unasienianych ze sprawdzonym czerwieniem:
1. W Polsce dotychczas nikt ich prawie nie produkuje w istotnych liczebnościach.
2. Dysponowanie matkami o walorach reprodukcyjnych wczesną wiosną umożliwia wykorzystanie ich jeszcze w sezonie, w którym się ją zakupiło.
3. Możliwe jest nawet przetestowanie w tym samym sezonie matek córek.
4. Ogromnie ważny jest aspekt ekonomiczny - matki te są bowiem bardzo tanie, w porównaniu z aktualnie obowiązującymi cenami w kraju.
Omawiając zagadnienie importu matek nie sposób wspomnieć o zagrożeniach jakie niesie za sobą import matek nie tylko obcych ras, ale i obcych gatunków, zarówno w rozumieniu biologicznym, jak i profilaktyki weterynaryjnej. Rozpatrujemy jednak wyłącznie import matek pszczoły miodnej i tylko ras oficjalnie dopuszczonych do hodowli pszczół w Polsce (krainka - Apis mellifera carnica, kaukaska - Apis mellifera caucasica, środkowoeuropejska - Apis mellifera mellifera i włoska - Apis mellifera ligustica). Nie ma więc mowy o nie tylko innych gatunkach, ale nawet i innych rasach. Zagrożenie sprowadzenia jakichś, nieznanych dotąd w kraju chorób z importem matek zawsze istnieje, jest jednak, w świetle obowiązujących, dość restrykcyjnych przepisów weterynaryjnych, dość mało prawdopodobne. Z matkami i z towarzyszącymi im robotnicami trudno jest sprowadzić sobie jakieś choroby lub szkodniki. Jak dowiodły nasze badania niemożliwe jest także sprawadzenie wraz z matkami szkodnika Tropilealaps clareae (Wilde 2001).
Osobiście uważam, iż kapitalne znaczenie dla pszczelarzy mogą mieć 4 pierwsze punkty wymienione we wspomnianym wyżej artykule. Mogą bowiem przekonać do wymiany matek tych, którzy dotychczas nie mieli dość odwagi, aby je wymieniać. Czy to wskutek:
1. wcześniejszych niepowodzeń,
2. braku przekonania co do słuszności takiego działania,
3. ocenie korzyści wymiany dopiero w następnym sezonie pasiecznym,
4. nieumiejętności znalezienia starej matki,
5. niemożności zakupu w zaplanowanym terminie,
6. wysokiej ceny.
Bo przecież nawet wytrawni pszczelarze mają kłopoty z odszukaniem starej, nie znakowanej matki, szczególnie w silnych rodzinach. Jeśli do tego dodamy nastrój rojowy (kiedy 'odchudzona' matka już słabo czerwi lub wcale nie składa jaj i szybko porusza się po plastrze) i niezbyt łagodne pszczoły, wówczas znalezienie matki czasami graniczy z cudem. Teraz jest szansa by było inaczej. Wczesną wiosną bowiem bardzo łatwo i szybko można znaleźć matkę, bez względu czy jest znakowana, czy nie. Sprzyja temu kilka czynników:
1. słaba rodzina, która obsiada tylko kilka plastrów,
2. nie więcej niż 2-4 plastry z czerwiem, na których prawie zawsze znajduje się matka,
3. matka o tej porze zwykle intensywnie czerwi, jest więc powolna,
4. niewiele bardzo młodych pszczół, wolno poruszających się po gnieździe,
5. pszczoły są na ogół bardzo łagodne, co umożliwia łatwe wykonywanie przeglądów,
6. wiosenne pożytki sprzyjają nawet przedłużającym się przeglądom, gdyż można nie obawiać się o wywoływanie rabunków.
Odnalezioną matkę łatwo wymienić, gdyż większość z wymienionych czynników sprzyja także przyjęciu poddawanej. Młoda matka czerwi intensywniej, szybko doprowadzając rodzinę do dużej siły. Uzyskujemy dzięki temu silne rodziny, które nie roją się. Dowiedziono bowiem eksperymentalnie, iż rodziny z matkami jednorocznymi nie roją się. Spowodowane jest to poziomem feromonów matecznych w rodzinie. Młoda matka przez pierwsze 10 miesięcy swego życia produkuje tyle substancji matecznej, że nawet w najsilniejszych rodzinach jest jej pod dostatkiem. Nie dochodzi więc do sytuacji powodowanej niedoborem feromonu matecznego - przygotowywaniem się do rójki. Pszczelarz może ponadto przekonać się o jej wartości jeszcze w tym samym roku. Jest to ważny czynnik psychologiczny, mogący także zaważyć na przełamaniu niechęci do wymiany matek.
Powyższe upoważnia określenie wczesnowiosennej wymiany matek jako czynnika rewolucjonizującego dotychczasową gospodarkę pasieczną. Parafrazując znane powiedzenie można stwierdzić: jeszcze nigdy pszczelarz za tak niewiele (zainwestowane w kupno matek) mógł osiągnąć tak dużo (w postaci zwiększonej produkcji). Bo przecież jeśli z omawianych czynników tylko 2 okażą się niewątpliwe, wówczas będziemy dysponowali silnymi rodzinami, które nie będą się roiły. Rójka bowiem jest zmorą naszych pasiek, spędzając sen z powiek wielu naszym pszczelarzom. Może nie wszyscy doceniają straty powodowane nastrojem rojowym i rójkami w rodzinie. Znam nawet pszczelarzy hobbystów, którzy lubią rójkę, a zwłaszcza ten ogromny wigor pracy w świeżo osadzonej rójce. Wielokrotnie także rozmawiałem z pszczelarzami, mającymi 50, 100 lub kilkaset rodzin, którzy twierdzili, iż jeśli potrafiliby rozwiązać problem rójki w pasiece, mogliby produkować znacznie więcej miodu i prowadzić znacznie większe pasieki.
Oczywistym jest, że wszystko to o czym dotychczas napisałem może przynieść korzyści w postaci zwiększonej produkcji pod jednym wszakże warunkiem - zapewnienia dostatecznej ilości pożytków. Jeśli więc nie występują w naszej okolicy dostatecznie intensywne pożytki lub jeśli nie zamierzamy wędrować z pszczołami, korzyści wczesnowiosennej wymiany matek w postaci zwiększonej produkcji nie wystąpią.
Reasumując, na tytułowe pytanie można odpowiedzieć, iż import matek wczesną wiosną może być bardzo przydatny i potrzebny polskiemu pszczelarstwu, bez względu na to, z jakich krajów lub części świata będzie w przyszłości realizowany. Może być to tanie narzędzie zrewolucjonizowania technologii pasiecznych w rękach profesjonalnych pszczelarzy i ułatwić im przystosowanie gospodarstw pasiecznych do konkurencji po wejściu Polski do Unii Europejskiej, poprzez zwiększenie wydajności pracy i produkcyjności rodzin pszczelich.
Literatura:
Wilde J. 1999: Perspectives and strategies for apiculture development with DABUR Company in India and Nepal. Indian Bee Journal, 61 (3): 14-18.
Wilde J. 2001. Is it possible to introduce Tropilealaps clareae together with imported honey bee queens to Europe? Pszczel. Zesz. Nauk., 45 (w druku).
Wilde J., Wilde M. 1999: Technologiczne i ekonomiczne aspekty pszczelarstwa w Polsce korzystającego z oferty Centrum Pszczelarskiego w Nepalu. Pszczelarstwo 50 (10): 12-13.